Η επιστήµη πρέπει να ξεκινάει µε µύθους και µε την κριτική των µύθων
6 πράγµατα που πρέπει να ξέρω…
1. Μαθησιακά προβλήµατα που συνδέονται µε αναπτυξιακές διαφορές στην εγκεφαλική λειτουργία µπορούν να αποκατασταθούν µε την εκπαίδευση.
Τι καλό νέο! Το γεγονός ότι κάποια μαθησιακά προβλήματα συνδέονται µε αναπτυξιακές διαφορές στην εγκεφαλική λειτουργία δε σηµαίνει ότι αυτά δεν µπορούν να αποκατασταθούν µε την εκπαίδευση! Για παράδειγµα, η περίπτωση της δυσλεξίας και η αντιµετώπισή της µέσα από την εκπαίδευση (π.χ. ασκήσεις φωνολογικής ενηµερότητας, σειροθετήσεις, οπτικής διάκρισης κλπ.).
Ωστόσο, θα πρέπει να είµαστε προσεκτικοί και να µη θεωρήσουμε ότι υπάρχει «θεραπεία» µε την ιατρική έννοια του όρου (εξάλλου τα μαθησιακά προβλήματα δεν είναι αρρώστιες!). Η εκπαίδευση συμβάλλει στην αντιμετώπιση αυτών των δυσκολιών με γνώμονα πάντοτε το δυναμικό του παιδιού.
2. Κατά την παιδική ηλικία, υπάρχουν κρίσιµες περίοδοι µετά την πάροδο των οποίων η µάθηση συγκεκριµένων πραγµάτων δεν µπορεί πια να επιτευχθεί.
Το ότι υπάρχουν κρίσιµες περίοδοι µετά την πάροδο των οποίων η µάθηση συγκεκριµένων πραγµάτων δεν µπορεί πια να επιτευχθεί αποτελεί έναν από τους «επικίνδυνους» µύθους που στοιχειώνουν την εκπαίδευση. Κρίσιµες περίοδοι µε την αυστηρή σηµασία της ορολογίας (ότι δεν θα µπορέσει να επιτευχθεί µάθηση στη συνέχεια της ζωής αν δεν επιτευχθεί στην κρίσιµη αναπτυξιακή φάση) υπάρχουν µόνο κατά τη βρεφική/πρώτη παιδική ηλικία –και ακόµα και αυτό αµφισβητείται στις µέρες µας. Για παράδειγµα, αν ο οργανισµός δε λάβει καθόλου οπτικά ερεθίσµατα στα πρώτα χρόνια της ζωής δεν θα κατορθώσει να αναπτύξει τη λειτουργία της όραση. Αν δεν εκτεθεί καθόλου σε γλώσσα, πάλι δεν θα καταφέρει να µιλάει χωρίς ελλείµµατα. Όµως και σε αυτές τις περιπτώσεις, οι λειτουργίες αυτές μπορούν να αναπτυχθούν σε ένα βαθµό, ανάλογα µε τη διάρκεια και την ποιότητα της µετέπειτα έκθεσης σε κατάλληλα ερεθίσµατα. Η ευπλαστότητα του νευρικού συστήµατος άλλωστε δεν περιορίζεται στην αναπτυξιακή περίοδο του εγκεφάλου. Ακόµα και οι ώριµοι εγκέφαλοι διαθέτουν ευπλαστότητα.
Προσοχή! Αυτό δεν σηµαίνει ότι δεν υπάρχουν *ευαίσθητες* περίοδοι κατά τις οποίες ο οργανισµός είναι πιο δεκτικός στην επεξεργασία συγκεκριµένων ερεθισµάτων. Η µελέτη αυτών των ευαίσθητων περιόδων είναι, αντιθέτως, πολύ χρήσιµη στις επιστήµες της εκπαίδευσης, διότι µπορεί να βοηθήσει στο να διδάσκονται συγκεκριμένα πράγματα σε συγκεκριμένα αναπτυξιακά στάδια. Άρα, θα μπορούσαμε να πούμε πως για κάθε είδους µάθηση, καλό είναι να στοχεύουμε στη δικιά της ευαίσθητη περίοδο. Όµως, ο ανθρώπινος εγκέφαλος επεξεργάζεται πολλές και διαφορετικές πληροφορίες και αναπτύσσει πολλές και διαφορετικές δεξιότητες ακόμα και σε μεταγενέστερο χρόνο
3. Χρησιµοποιούµε το 100% του εγκεφάλου µας (όχι µόνο το 10%!)
Πολύ συχνά ακούµε ότι χρησιµοποιούµε µόνο το 10% του εγκεφάλου µας. Πρόκειται όµως απλά για έναν από τους πιο γνωστούς µύθους σχετικά µε τον εγκέφαλο, πιθανόν γιατί τα ΜΜΕ τον διαφημίζουν εδώ και δεκαετίες. Από πού ξεκίνησε όµως; Πολλές πηγές δείχνουν προς έναν από τους πατέρες της ψυχολογίας, τον Αµερικάνο ψυχολόγο William James, των αρχών του 20ου αιώνα. Ο James είχε πει ότι «ο µέσος άνθρωπος σπάνια επιτυγχάνει παρά ένα µικρό ποσοστό από τις δυνατότητές του» (“the average person rarely achieves but a small portion of his or her potential”). Με κάποιον τρόπο, αυτό µεταλλάχθηκε στη φράση ότι χρησιµοποιούµε µόνο το 10% του εγκεφάλου µας.
Κάτι τέτοιο δεν ακούγεται λογικό. Τότε γιατί να έχουµε τη µεγαλύτερη αναλογία εγκεφάλου/σώµατος στο ζωικό βασίλειο (µε εξαίρεση τη µυγαλή, ένα είδος τρωκτικού) αν δεν τον χρησιµοποιούµε όλο; Εξάλλου, µπορούµε να αποκτήσουµε σοβαρά προβλήµατα από βλάβες σε µικρές περιοχές του εγκεφάλου, άρα δεν υπάρχει περίπτωση να µπορούµε να λειτουργήσουµε µόνο µε το 10% του εγκεφάλου µας. Μελέτες απεικόνισης εγκεφάλου έχουν δείξει ότι ανεξάρτητα από το τι κάνουµε ο εγκέφαλός µας είναι πάντα ενεργός. Βέβαια κάποιες περιοχές είναι πιο ενεργές από άλλες. Για παράδειγμα, αν κάθεσαι στο τραπέζι τρώγοντας ένα σάντουιτς, τότε δεν χρησιµοποιείς τα πόδια σου. Συγκεντρώνεσαι στο να φέρεις το σάντουιτς στο στόµα σου, να το µμασήσεις και να το καταπιείς. Αλλά αυτό δεν σηµαίνει ότι τα πόδια σου δεν δουλεύουν: και πάλι υπάρχει ροή αίµατος, ακόµα και αν δεν τα κινείς.
Μπορούµε πάντα να αναπτύξουµε τον εγκέφαλό µας, µέσα από νοητικές ασκήσεις και µέσα από το να µαθαίνουµε καινούργια πράγµατα, όπως ακριβώς αναπτύσσουµε τους µυς µας όταν γυµναζόµαστε.
4. Τα παιδιά πρέπει να αποκτήσουν τη µητρική τους γλώσσα πριν µάθουν µία δεύτερη γλώσσα. Διαφορετικά, καµία από τις δύο γλώσσες δε θα αποκτηθεί τέλεια.
5. Οι άνθρωποι δεν µπορούν να µαθαίνουν καινούργιες πληροφορίες, όπως ξένες γλώσσες, όταν... κοιµούνται.
6. Ο δείκτης νοηµοσύνης σχετίζεται µε τη σχολική επίδοση.
Πράγµατι ο δείκτης νοηµοσύνης αποτελεί το σηµαντικότερο στοιχείο για την πρόβλεψη της σταδιοδροµίας ενός ατόµου. Το ποσοστό που η νοηµοσύνη συνεισφέρει στην καλή σχολική επίδοση είναι περίπου το 50%. Η νοηµοσύνη επίσης, έχει σχετιστεί θετικά µε αποφοίτηση από το πανεπιστήµιο και επαγγελµατική καταξίωση, ενώ αρνητικά µε την εγκληµατικότητα των ανηλίκων. Δεν αρκεί όµως µόνο η υψηλή νοημοσύνη για να πηγαίνει κανείς καλά στο σχολείο, η θέληση, η σκληρή δουλειά και η υποµονή είναι επίσης απαραίτητες για καλά αποτελέσματα. Η νοημοσύνη αποτελεί λοιπόν προβλεπτικό παράγοντα της σχολικής επίδοσης, αλλά δεν είναι ο µόνος ούτε είναι απόλυτα ακριβής
